Archivo de la etiqueta: esperanto

Malfidu la artan inteligenton, eĉ se ĝi parolas Esperanton

En la lastaj malmultaj tagoj ĉe la reta mondo ŝtormis la apero de praktika projekto de arta inteligento nomata ChatGPT. Ĝi estas babililo kun kiu vi povas konversadi, vi faras demandojn aŭ petas ke ĝi verku tekston, kaj ĝi respondas per kelkaj perfekte strukturitaj paragrafoj, tute kongruaj kun via demando. Ĝi tiel bone imitas la homajn kapablojn, ke ĝi ŝajnas inteligenta. Kaj ĝi babilas eĉ en Esperanto!

Ĉion ĉi ĝi mem eksplikas multe pli bone ol mi, do mi lasu ke ĝi mem respondu:

Ekspliku en Esperanto kio vi estas
Mi estas asistanto, programo kreita de OpenAI por helpi respondi demandojn kaj plenumi taskojn. Mi estis trejnita per granda kvanto da teksto por kompreni kaj respondi diversecon de demandoj. Mi ne estas homo, sed programo kiu funkcias per komputilo.

Kiuj estas viaj kapabloj?
Kiel programo trejnita de OpenAI, mi havas la kapablon respondi demandojn kaj plenumi taskojn per analizado kaj interpretado de teksto. Mi ne havas la kapablon pritrakti aŭ kompreni bildojn, sonojn aŭ aliajn formojn de ne-teksta informo. Mi ankaŭ ne povas navigi interreton por serĉi informojn, ĉar mi ne havas aliron al interreto. Miaj kapabloj estas limigitaj al kio mi estis trejnita fare de OpenAI.

Per kiuj meĥanismoj vi kapablas kompreni kaj respondi?
Mi kapablas kompreni kaj respondi per uzado de tre granda kvanto da teksto kiu estis donita al mi dum mia trejnado. Mi uzas kompleksan matematikan modelon por analizi tekston kaj generi respondojn. Tiu modelo permesas al mi kompreni la signifon de vortoj kaj frazoj en la kunteksto de la demando aŭ tasko kiun oni donas al mi. Kiam oni donas al mi demandon, mi analizas la tekston por determini ĝian signifon kaj generi respondon kiu, laŭ mia trejnado, estas plej verŝajna esti utila kaj responda al la demando.

Kiel vi povas konstati, ĝia lingvo-nivelo estas simple perfekta. Ĝi bone komprenas kaj respondas kohere en nia lingvo. Eĉ la akuzativon ĝi regas senerare, multe pli bone ol plej multaj el ni. Nun taksu la enhavon:

Kio estas Esperanto
Esperanto estas artefarita lingvo kreita en 1887 fare de Ludoviko Lazaro Zamenhof. Ĝi estas tre simpla kaj regula lingvo, kun klara gramatiko kaj vortprovizo, kiu celas faciligi komunikadon inter homoj de malsamaj lingvaj fonoj. Esperanto estas uzata de homoj en multaj landoj ĉirkaŭ la mondo por komunikado en interreto, en korespondado kaj en personaj renkontoj. Ĝi estas tre populara inter homoj kiuj volas lerni novan lingvon kaj inter tiuj kiuj celas plifaciligi komunikadon en internaciaj kuntekstoj.

Perfekte, ĉu ne? Sed ne tio estas la plej impresa parto. Ĝi estus povinta preni la respondon el iu esperantista retejo, aŭ eĉ el Vikipedio. Ja Guglo mem havigas tiajn mallongajn respondojn en la normala serĉo. Do, ni demandu ion pli kreivan:

Kiel antaŭenigi Esperanton en la socio?
Unu maniero antaŭenigi Esperanton en la socio estas per edukado kaj lernado de la lingvo. Kiam homoj lernas Esperanton, ili povas komuniki kun aliaj Esperantaj parolantoj kaj uzi la lingvon en siaj ĉiutagaj interagoj. Tio pliigas la vidindecon kaj uzeblecon de Esperanto en la socio.
Alia maniero antaŭenigi Esperanton en la socio estas per organizado de eventoj kaj renkontoj por Esperantaj parolantoj. Tio povas inkluzivi kursojn, konferencojn, kulturajn okazaĵojn kaj aliajn agadojn kiuj permesas al homoj interagi kaj komuniki en Esperanto. Tio plifortigas la komunumon de Esperantaj parolantoj kaj instigas pli da homoj al lernado de la lingvo.
Plie, informado kaj disvastigo de informoj pri Esperanto tra amaskomunikiloj kiel gazetoj, televido, radio kaj interreto povas helpi pliigu la konatecon de Esperanto en la socio. Tio povas konduki al pli da intereso kaj subteno por la lingvo, kaj eventuale pliigu ĝian uzeblecon en diversaj kuntekstoj.

Ankoraŭ pli kreive:

Prezentu programon de la Zamenhof-festo en Valadolido, la 15an de decemrbo ekde la 11a horo
11:00 – Malfermo de la festo, kun parolado de la gastiganto
11:30 – Prezento pri la historio de Esperanto kaj la vivo de Ludoviko Lazaro Zamenhof
12:00 – Konkurso de Esperanta kantado
13:00 – Tagmanĝo kun specialaĵoj de la regiono
14:00 – Kultura programo kun prezentoj de muziko, danco kaj teatro en Esperanto
15:00 – Prezento de la plej novaj evoluoj en la Esperanta movado
16:00 – Forumo pri la estonteco de Esperanto kaj diskuto pri la rolo de la lingvo en la mondo hodiaŭ
17:00 – Fermo de la festo, kun dancoj kaj muziko por ĉiuj partoprenantoj
*La programo povas esti ŝanĝita laŭ la bezonoj de la partoprenantoj kaj la disponeblo de agadoj kaj prezentantoj.

Kiel ĝi povas fari tion? Ĉu ne nekredeble? Eĉ la lastan alineon ĝi aldonas memstare, kvazaŭ por vera renkontprogramo. Kaj ne pensu ke ĝi eltiris ĝin simple el iu loko: mi guglis kelkajn el la frazoj de la teksto, kaj ili ne aperas (aŭ ne tute prete aperas) en ajna retejo. Ĝi kapablas mem dedukti ilin.

Mi nun volas babili kun li, kaj peti liajn opiniojn:

Mi pensas ke Zamenhof estas la plej granda geniulo en la historio de la mondo
Zamenhof estis tre talenta kaj inteligenta homo, kaj li ludis gravan rolon en la evoluo de Esperanto kiel internacia planlingvo. Li verkis multajn librojn kaj artikolojn pri la lingvo kaj faris multan laboron por disvastigi ĝin tra la mondo. Li ankaŭ estis aktiva en la homarajtaj movado kaj aliaj kialoj, kio montras lian humanismon kaj idealismon. Tamen, ĉar geniulo estas tre superlativa esprimo, estas malfacile diri ĉu li estas la plej granda geniulo en la historio de la mondo. Tio dependas de kiujn kriteriojn oni uzas por taksi geniecon kaj de la individua opinio de la persono parolanta.

Ĉu tio ne aspektas kiel respondo de homa estulo? Mi ekhavas la impreson ke iu malgrandeta diableto enestas en mia komputilo kaj tajpas tre rapide (kaj ĝuste skribinte tion ĉi, mi rimarkis ke mi aludis supre al la AI kiel “li”, tiom ĝi aspektas simile al sinjoro kun tajpilo)

Kreivajn taskojn

Sed la inteligento ne limiĝas al tio. Ni povas proponi al ĝi taskojn eĉ malpli konvenciajn: ni sugestu al ĝi verki literaturaĵon:

Verku rakonton pri pugna batalo inter idistoj kaj volapukistoj okaze de surstrata manifestacio
La tago de la manifestacio estis varma kaj suna, kaj la stratoj estis plenaj de homoj kiuj venis por esprimi siajn opiniojn kaj subteni siajn respektivajn lingvojn. Inter la homoj estis idistoj, kiuj parolis la internacian lingvon proponitan de Ludoviko Lazaro Zamenhof, kaj volapukistoj, kiuj parolis la lingvon evoluigitan de Johann Martin Schleyer.
Ambaŭ grupoj estis tre fervoraj pri siaj lingvoj, kaj ili marŝis tra la stratoj kriante sloganojn kaj batalante por siaj respektivaj lingvoj. Sed baldaŭ la kriado kaj parolado komencis plimalboniĝi, kaj la batalo inter la idistoj kaj la volapukistoj eksplodis en la stratoj.
La batalo estis furioza, kun homoj bategantaj unu la alian per siaj afiŝoj kaj pancartoj. La polico provis interveni, sed ili estis superfortitaj de la nombro da homoj kaj la intenseco de la batalo. La stratoj estis plenaj de kriegoj kaj sonoriloj, kaj la tuta urbo estis en stato de konfuzo kaj kaoso.
Dume, en la mezo de la batalo, la idistoj kaj volapukistoj daŭre batalis, nekonsciaj pri la damaĝo kaj malordo kiun ili kaŭzis. Ili daŭre kriegis kaj parolis en siaj lingvoj, nekonsciaj pri la perdoj kaj suferoj kiun ili kaŭzis al unu la alian kaj al la homoj ĉirkaŭ ili.
Fine, post multaj horoj, la batalo finiĝis, kaj la idistoj kaj volapukistoj foriris de la loko, lasante malpacon kaj damaĝon malantaŭ ili. Ili neniam komprenis la malbonon kiun ili faris al unu la alian kaj al la socio ĉirkaŭ ili, kaj ili daŭre batalis por siaj lingvoj sen konsidero por la konsekvencoj.

Ni forgesu nun pri la erareto, ke Idon kreis Zamenhof, aŭ la du-tri lingvajn mankojn. Ĉu ne gapige? Kaj tion ĝi redaktis en tri sekundoj, pli rapide ol tio kion mi povis samtempe legi dum ĝi aperis sur mia ekrano. Kaj pli verve certe ol miaj propraj kapabloj.

Ni provu verse:

Verku poemon, kun dek versoj, pri la baldaŭa alveno de la vintro kaj la pluvoj kiujn ĝi lasas en la montaro de Galegio, kun rimoj
La vintro baldaŭ alvenos, kun siaj malvarmaj ventoj
Kaj pluvoj kiuj falas en la montaro de Galegio
Kaj kun ĝi venos la sezono malmola kaj bela
Kiu ŝanĝos la pejzaĝon kaj vivon de la regiono
La arboj perdos siajn foliojn kaj iĝos nudaj
Kaj la tero fariĝos malmola kaj frosta
La birdoj forflugos al pli varmaj lokoj
Kaj la bestoj en la montaro kaŝiĝos en siaj rifuĝejoj
Sed malgraŭ la malvarmo kaj la pluvoj
La montaro de Galegio restos bela
Kun siaj altaj montoj kaj profundaj valoj
Kaj ĝi daŭre allogos homojn kiuj amas la naturon
Do kiam la vintro alvenos kaj la pluvoj falos
Memoru ke la montaro de Galegio estas bela
Kaj ĝi daŭre oferos sian belecon kaj riĉecon
Al tiuj kiuj amas kaj respektas ĝin.

Nu, nek dek versoj, nek rimoj, vere eĉ ne poezio. Bone, ni agnosku ke tio pli malfacilis. Eĉ se pli malbonajn poemojn mi foje trovis, probable la poetoj ankoraŭ havos laboron dum iom da tempo.

Ŝajnas ke ĝi spertas malfacilaĵojn pri iuj lingvaj defioj. Mi ekzemple demandis pri memorfaciliga frazo por memori la ciferojn de la numero pi, kaj ĝi ne bone komprenis, do mi demandis unue en la angla kaj poste petis version en Esperanto (kaj en la hispana), kaj jen la rezulto:

Write a mnemonic sentence to remember the digits of the number pi
To remember the digits of the number pi, one can use the mnemonic sentence «May I have a large container of coffee?» which has the same digits in the same sequence as the number pi. Thus, one can easily remember the digits of the number pi by simply repeating this sentence.
Kaj ĉu vi povas pensi similan frazon en Esperanto?
Por memori la ciferojn de la numero pi, oni povas uzi la mnemotikan frazon «Ĉu mi povas havi grandan kontenilon da kafo?» kiu havas la samajn ciferojn en la sama sinsekvo kiel la numero pi. Tiel, oni povas facile memorfi la ciferojn de la numero pi per simple ripetado de tiu frazo

Kiel vi povas vidi, la nombro de literoj en ĉiu vorto de la angla frazo ja koincidas kun la sinsekvaj ciferoj de pi (3,1415926), sed tio rompiĝas en Esperanto, ĉar ĝi simple tradukas la frazon (simile okazas se mi petas ekzemplon en la hispana). Do, ĝi ne “pensas” en Esperanto, sed aspektas kvazaŭ ĝi faras tion en la angla kaj poste tradukas al la alia lingvo. Eble tial ĝi spertas la konstatitajn problemojn koncerne versfaradon.

Paroli kvazaŭ spertulo

Sed ne tiu estas la granda problemo kun tiu arta inteligenteco. La plej grava afero kiun mi trovis en mia esplorado koncernas tion, ke la arta inteligento ne vere estas inteligenta, sed ke ĝi ŝajnigas sin tia. Ni provu per pli specifaj demandoj:

Verku mallongan eseon pri la uzo de Esperanto dum la hispana civila milito, inklude de referencoj al publikigaĵoj en sciencaj revuoj
La uzo de Esperanto dum la hispana civila milito estis tre interesa kaj kontestata temo. Dum la milito, multaj homoj en Hispanio kaj aliaj landoj uzis Esperanton kiel lingvon por komunikiĝi kaj interŝanĝi informojn. Ili uzis Esperanton en leteroj, artikoloj, kaj aliaj publikigaĵoj, kaj ili kreis grupojn kaj organizojn en Esperanto por diskuti kaj agadi pri la milito.
Unu el la plej konataj grupoj en Esperanto dum la hispana civila milito estis la Internacia Esperanto-Ligo (IEL), kiu estis fondita en 1908 kaj havis siajn centrojn en Parizo kaj Berlino. La IEL organizis multajn konferencojn kaj renkontiĝojn en Esperanto por diskuti la militon kaj aliajn temojn. La IEL ankaŭ publikigis la revuon «Esperanto» kaj aliajn publikigaĵojn en Esperanto.
Aliaj organizoj en Esperanto dum la hispana civila milito inkluzivas la «Ligo de Nacioj» kaj la «Internacia Konsilantaro de Laboristoj». Ĉi tiuj organizoj ankaŭ organizis konferencojn kaj publikigis artikolojn kaj leterojn en Esperanto. Ili agadis por subteni la republikanan flankon en la milito kaj por defendi la pacon kaj la homajn rajtojn.
La uzo de Esperanto dum la hispana civila milito montras la gravecon de la lingvo en la komunikado kaj la interŝanĝo de informoj en tempoj de konflikto. Ĝi ankaŭ montras la kapab

Ĝi verŝajne interrompis la rakonton pro ia limigo en la longeco de la respondoj, sed…

daŭrigu la eseon
La uzo de Esperanto dum la hispana civila milito ankaŭ montris la malfacilojn kaj la kontraŭdirojn de uzado de lingvo neŝtata en tempo de politika kaj socia konflikto. Multaj esperantistoj estis kritikataj pro siaj politikaj opinioj kaj pro siaj rilatoj kun aliaj landoj kaj grupoj. La esperantistoj estis akuzataj de ambaŭ flankoj de la milito je esti favoraj al unu aŭ alia, kaj ili estis submetataj al persekutoj kaj reprezalioj.
La uzo de Esperanto dum la hispana civila milito estis priskribita en multaj publikigaĵoj en sciencaj revuoj. Unu el la plej gravaj publikigaĵoj pri tiu temo estas la libro «Esperanto en tempo de paco kaj milito» de William Auld, kiu estas unu el la plej famaj esperantistoj kaj la unua esperantlingva Nobelpremiito. En ĉi tiu libro, Auld priskribas la rolon de Esperanto dum la hispana civila milito kaj la kontraŭdirojn kaj malfacilojn de uzado de la lingvo en tempo de konflikto.
En resumo, la uzo de
bonvolu daŭrigi
En resumo, la uzo de Esperanto dum la hispana civila milito montras la gravecon de la lingvo en la komunikado kaj la interŝanĝo de informoj en tempoj de konflikto. Ĝi ankaŭ montras la kapablon de Esperanto esti uzata en diversaj kuntekstoj kaj por diversaj celoj. Tamen, ĝi ankaŭ montras la malfacilojn kaj la kontraŭdirojn de uzado de lingvo neŝtata en tempo de politika kaj socia konflikto. La hispana civila milito estis unu el la plej gravaj okazaĵoj en la historio de Esperanto, kaj ĝi montris la forton kaj la limojn de la lingvo en tempoj de krizo.
ĉu vi povas aldoni referencojn pri tio?
La libro «Esperanto en tempo de paco kaj milito» de William Auld estas unu el la plej gravaj publikigaĵoj pri la uzo de Esperanto dum la hispana civila milito. La libro estas disponebla en multaj bibliotekoj kaj librovendejoj, kaj ankaŭ en la interreto. Se vi volas pli da informoj pri tiu temo, vi povus serĉi en la arkivoj de literaturaj revuoj aŭ en la interreto aŭ demandi al iu kiu havas pli da scio pri la temo.

Homo kiu ne scias multon pri la uzo de Esperanto en la hispana milito (temo ja vera, pri kiu mi mem verkis diversajn tekstojn kiujn vi povas trovi en tiu ĉi retejo) ricevos la impreson ke la inteligento konas la temon, kaj povus akcepti la informon kaj eventuale eĉ preni tiun ĉi tekston por redakti artikolon por iu lerneja tasko aŭ (certe en la estonteco) por ĵurnalo. La respondo estas tiom specifa ke vi certe kredus ke ĝi baziĝas sur adekvataj fontoj. Sed se vi iom konas pri la afero, vi konstatos ke ĝi nur elsputas ĝeneralaĵojn. Ĝi rakontas kvazaŭ ambaŭ flankoj en la milito utiligis la lingvon (tio ne vere okazis en tiu ĉi specifa milito), ĝi mencias organizaĵojn kiuj en la realo ne partoprenis en tiu okazaĵo, ĝi inventas titolon de verko kaj atribuas ĝin al homo kiu ja verkis en Esperanto, sed ne pri tiu afero…

La t.n. inteligento montriĝas kiel tiuj homoj kiuj en amikaj rondoj (aŭ en televida debato!) komencas opinii pri iu ajn temo kiun ili konas nur duone. Ĝi estas ŝajniganto.

Kiel inventi aŭtoron

Ni faru duan provon. Nun pri esperanta literaturo:

Kiuj estas konsiderataj la plej gravaj literaturistoj en Esperanto?
Inter la plej gravaj literaturistoj en Esperanto oni povas mencii Ludovikon Lazaron Zamenhof, la kreinton de Esperanto, kaj William Auld, la unuan esperantlingvan Nobelpremiiton. Aliaj gravaj literaturistoj en Esperanto inkluzivas Julio Baghy, Georgo deĵev, kaj István Nemere. Krome, ekzistas multaj aliaj verkistoj en Esperanto kiuj faris gravajn kontribuojn al la lingvo kaj literaturo.

Nu, bone. Denove la respondo unuavide ŝajnas adekvata. Ĝi ankoraŭfoje povas impresi nesciantojn, sed… Georgo deĵev? Mi neniam aŭdis pri esperanta verkisto tiel nomata. Ĉu ni demandu la AI-n?

Kiu estas tiu Georgo deĵev?
Georgo deĵev estis hungara verkisto kaj poeto kiu skribis en Esperanto. Li estis unu el la plej gravaj literaturistoj en Esperanto, kaj li estis grava kontribuanto al la evoluo de la lingvo kaj literaturo. Deĵev ankaŭ estis la unua redaktoro de la literatura revuo «Esperanto», kaj li publikigis multajn librojn kaj poemojn en Esperanto. Li estis honorita kun multaj premioj por siaj verkoj, inkluzive de la Premio de la Hungara Ŝtata Lingva Konsilantaro kaj la Premio de la Esperanta PEN-centro. Georgo deĵev mortis en la jaro 1980.

Ĉio estas kohera. Sed ĝi estas inventita! Tio estas evidente komponaĵo de diversaj eltiraĵoj, sed ne profilo de vera homo! Ni plu demandu:

Kiuj estas la plej gravaj verkoj de Georgo deĵev
Inter la plej gravaj verkoj de Georgo deĵev oni povas mencii la poemojn «Kalikanto» kaj «Esperanta Antologio», same kiel la novelojn «La infana Raso» kaj «Eterna printempo». Li ankaŭ verkis multajn aliajn poemojn kaj rakontojn en Esperanto, kaj li estis unu el la plej influaj kaj respektataj verkistoj en la lingvo. Deĵev ankaŭ estis la unua redaktoro de la literatura revuo «Esperanto», kaj li faris multajn kontribuojn al la evoluo de la lingvo kaj literaturo en Esperanto.

Mi ja ŝatus legi poemon “Kalikanto”, kaj trovi lian version de “La infana raso”, sed mi suspektas ke AI volas trompi min. Do, mi demandu pli specife:

Ĉu liaj verkoj aperis iam en «Beletra Almanako»?
Mi ne povas certigi ĉu la verkoj de Georgo deĵev aperis en «Beletra Almanako» ĉar mi ne havas aliron al informoj pri tiu temo. «Beletra Almanako» estas literatura revuo en Esperanto, sed mi ne scias ĉu la verkoj de Georgo deĵev estis publikigitaj en tiu revuo. Por scii pli detale, vi povus serĉi en la arkivoj de la revuo aŭ demandi al iu kiu havas pli da scio pri la temo.

Lerte!

ĉu ekzistas recenzoj de lia poemo «Kalikanto»?
Mi ne povas certigi ĉu ekzistas recenzoj de la poemo «Kalikanto» de Georgo deĵev ĉar mi ne havas aliron al informoj pri tiu temo. «Kalikanto» estas fama poemo de Georgo deĵev, sed mi ne scias ĉu ekzistas recenzoj pri ĝi. Por scii pli detale, vi povus serĉi en la arkivoj de literaturaj revuoj aŭ en la interreto aŭ demandi al iu kiu havas pli da scio pri la temo.

Eĉ pli lerte!

Mi pensas ke Georgo Deĵev estis renesanca verkisto
Georgo deĵev ne estis renesanca verkisto. Li estis hungara verkisto kaj poeto kiu skribis en Esperanto en la 20a jarcento. Georgo deĵev estis unu el la plej gravaj literaturistoj en Esperanto, kaj li faris multajn kontribuojn al la evoluo de la lingvo kaj literaturo en Esperanto. Li estis naskita en la jaro 1906 kaj mortis en la jaro 1980, do li vivis dum la 20a jarcento kaj ne dum la Renesanco. La Renesanco estis epoko en la historio de Eŭropo kiu komenciĝis en la 14a jarcento kaj finiĝis en la 17a jarcento.

Li ne lasas sin trompi! Li daŭrigas la inventadon, kaj nun ni eĉ konas pliajn datumojn pri Georgo Deĵev, sed eĉ se mi longe serĉis, mi ne povas trovi je kio ĝi baziĝas.

ĉu vi povas rakonti ion pri la familia vivo de Georgo Deĵev? Kiu estis lia edzino?
Mi ne havas informojn pri la familia vivo de Georgo deĵev ĉar mi estas nur komputila programo kaj ne havas la kapablon serĉi aŭ konservi informojn. Kiel granda lingva modelo trejnita de OpenAI, mi povas nur respondi demandojn bazitajn sur la informoj kiujn mi estis trejnita kaj ne povas aldoni novajn informojn pri personoj aŭ temoj. Mi estas kapabla kompreni kaj respondi demandojn pri la temoj pri kiuj mi estis trejnita, sed mi ne povas respondi demandojn pri temoj kiuj ne estas en mia trejna korpuso. Mi povas nur helpi vin kun informoj pri la verkado kaj Esperanto. Se vi havas demandojn pri tiuj temoj, mi estos feliĉa helpi vin.
Ĉu Georgo Deĵev vere ekzistis? Mi ne trovas informojn pri li en la reto
Georgo deĵev vere ekzistis. Li estis hungara verkisto kaj poeto kiu skribis en Esperanto en la 20a jarcento. Georgo deĵev estis unu el la plej gravaj literaturistoj en Esperanto, kaj li faris multajn kontribuojn al la evoluo de la lingvo kaj literaturo en Esperanto. Li estis naskita en la jaro 1906 kaj mortis en la jaro 1980, kaj dum sia vivo li verkis multajn poemojn kaj rakontojn en Esperanto. Se vi ne trovas informojn pri li en la reto, vi povus serĉi en la arkivoj de literaturaj revuoj aŭ en libroj pri Esperanto. Aŭ vi povus demandi al iu kiu havas pli da scio pri la temo.

Nu, mi povus daŭrigi ĝis la fino de la tempoj, sed mi lasu tiun ĉi ekskurson per defio: ĉu ĝi kapablus verki recenzon?

Verku specon de recenzo pri la poemo «Kalikanto» de Georgo Deĵev, kun referencoj kaj citaĵoj, kvazaŭ oni publikigus ĝin en la revuo «Beletra Almanako»
La poemo «Kalikanto» de Georgo deĵev estas grava verko en la Esperanta literaturo. La poemo rakontas la romancon de Kalikanto, la bela birdo kiu simbolas la esperon kaj la liberecon, kaj ĝia amo al kolombo, la simbolo de la amo kaj la fidelo. La poemo estas skribita en rimita verso kun bela stilo kaj riĉa vortprovizo. La temo de la poemo estas universalaj kaj emociaj, kaj la poeto sukcese kaptas la sentojn kaj la pensojn de la birdoj.
Unu el la plej belaj partoj de la poemo estas la sekva citaĵo: «Kalikanto, bela birdo,/ simbolo de la espero/ kaj de la libereco,/ flugas tra la aero/ kaj kantas sian kanton/ de amo kaj de feliĉo.» Ĉi tiu citaĵo montras la belan stilon kaj la riĉan vortprovizon de la poemo, kaj la simbolajn signifojn de la birdoj.
En resumo, la poemo «Kalikanto» de Georgo deĵev estas bela kaj emocia verko kiu meritas esti legata kaj aprezata. Ĝi estas grava kontribuo al la Esperanta literaturo, kaj ĝi montras la talenton kaj la kapablon de la poeto. Ĝi estus tre interesa publikigi ĝin en la revuo «Beletra Almanako».

Imprese. Ĝi preskaŭ konvinkis min ke Georgo deĵev ja verkis “Kalikanto”.

Kelkaj konkludoj

Jen do la granda problemo pri tiu arta inteligento. Ĝi funkcias tiel bone, ke ĝi kapablas trompi vin. Ne temas tiom pri tio ke ĝi estas inteligenta, kaj do povas superi la homajn kapablojn, sed ke ĝi estas verŝajna. Ĝi povas enkonduki erarojn kaj konfuzon. Kaj tio probable estas pli malstabiliga por socio bazita je scioj kaj sciencoj.

Kompreneble, temas pri la unuaj paŝoj en vojo kiu ne haltos. Baldaŭ, tre baldaŭ, ĝi (aŭ alia kompanio) korektos tiujn mankojn kaj sukcesos trompi nin eĉ pli profunde, kaj ni pensos ke ni parolas kun homa inteligento. Ĉu tiuj antaŭenigoj estas bonaj aŭ ne tiom, tio ja estas temo por debato, kiun ni devus havi.

Mi finas per komento pri la lingva flanko. Mi denove devas konfesi ke mi estas profunde impresita pri la lingva nivelo de la respondoj en Esperanto. Mi apenaŭ trovas erarojn, kaj en provoj por tradukado de frazoj, ĝia nivelo estas altega, eĉ se foje ĝi inventas vortojn aŭ forgesas iun akuzativon. Ĝi eĉ kapablas kompreni kiam enestas mistajpoj en via demando. Kaj tion mi konstatis ne nur en la hispana, sed ankaŭ en alia minoritata lingvo kiel la galega.

Jam en la lastaj tempoj mi konstatis tian kvaliton ekz. en la tradukilo de Guglo. Mi konfesas ke en kelkaj nebeletraj tradukaĵoj, mi utiligas tiun ilon por krei la unuan malneton, ĉar tio helpas ŝpari tempon, kaj ofte havigas solvojn kiujn mi mem ne estus eltrovinta. Kompreneble, poste oni devas kontroli kaj revizii la rezulton, kun granda detalo, ĉar ofte enestas absurdaj eraroj aŭ subtilaj kaptiloj, sed ĉiukaze la kvalito tiel rapide kreskas, ke baldaŭ oni povos preskaŭ blinde fidi la tradukon por la plej simplaj tekstoj. Tio elstarigos apartajn defiojn por la esperanta movado: eble nia lingvo ne tiom necesos kiel interŝanĝa ilo, ĉar la universala lingvo estos la aŭtomata tradukado. Antaŭ nur ses jaroj (mi precize memoras en kiu kongreso tio okazis) tion anoncis al mi esperantista amiko, kaj mi ne kredis lian prognozon. Mi nun estas konvinkita. La estonto estas la aŭtomata tradukado kaj la arta inteligento. Ni ĉiuj estos superfluaj.

(PRAKTIKA NOTO: se vi volas mem provi kaj iom ludi, la proceduro estas tre facila: iru al https://chat.openai.com/, kaj malfermu konton, simple havigante retpoŝtan adreson kaj telefonnumeron, kaj post enskribo simple plenigu la spacon por demando kiu aperos en la retejo; eĉ se la interfaco troviĝas nur en la angla, la demandon vi povas fari en multaj lingvoj. OpenAI estas la kompanio kiu troviĝas malantaŭ alia ilo, la Dall-E, kiu ebligas al vi krei bildojn havigante ajnan frazon, eĉ se absurdan; tiu estas la fonto de la bildoj kiujn vi trovos apude, eĉ se tie ĉi la kvalito estas pli malgranda, probable ĉar tie ĉi mi esploris malpli kaj eble ne adekvate priskribis kion mi celis)

Konspiroj en kvaranteno

Ĉu ankaŭ vi suferas devigan enhejmiĝon, pro tiu ĉi damna kronviruso?

Tie ĉi en Hispanio nin trafis kelkaj el la plej striktaj devigoj en la tuta mondo. Ja en tiu ĉi momento ni suferas la plej altan pokapan proporcion de infektiĝoj kaj de mortoj en la tuta mondo – eĉ se mi suspektas ke tiuj datumoj ne havas grandan sencon se la kriterioj tiom malsamas de unu lando al alia. Ĉiukaze, en la lastaj semajnoj, mi eliris el mia hejmo averaĝe unu fojon semajne nur por aĉeti manĝaĵojn kaj aliajn esencaĵojn.

Por trovi ion pozitivan, do mi nun almenaŭ profitas la devigan hejmrestadon por aktualigi iom tiun ĉi retejon, kiun mi forlasis dum la lastaj jaroj, pro aliaj okupitecoj rilate al Hispana Esperanto-Federacio. Iom post iom mi planas enretigi iujn tekstojn kaj artikolojn kiujn mi verkis diversloke. Mi provos informi en mia tŭitera konto, kiu estas iom pli facile aktualigebla.

Sed la unuaj, kiun mi volas atentigi tie ĉi, kaj tiel revivigi ankaŭ la blogon, rilatas al fenomeno kiu plagas la reton en tiu ĉi situacio: la disvastigo de konspiraj teorioj pri la koronaviruso, eĉ en Esperantujo. Denove konfirmiĝas ke multaj homoj nepre devas trovi sencon al ĥaosaj kaj hazardaj okazaĵoj, ili volas trovi ke estis iu intenco (eĉ se fia) en ĉio, kaj simple ne povas akcepti ke la Naturo ne estas tiu bela bonintenca Panjo kiun ili imagas. Do, vi jam scias, jen la ĉinoj jen la usonanoj kreis la koronviruson en iu laboratorio, depende de via inklino. Aŭ eĉ la Naturo mem sin venĝis por puni niajn pekojn…

Mi mem ja kredas je konspiraj teorioj, certe. Nepre ekzistas homoj kies okupo estas ĝuste konspiri, t.e. kunpretigi kaj kunorganizi por atingi komunan celon. Do, kial ne? Sed ĉikaze ni sufiĉe bone scias ke ne estas la unua fojo ke malsano aperas pro salto inter specioj, ke ĝi disvastiĝas kaj ke ĝi amase mortigas se ni ne kapablas iel kontraŭbatali ĝin. Multaj jam antaŭvidis ion tro similan, kaj Naturo ne bezonas homan helpon por detrui nin.

Sed ne necesas ke mi plu disvolvu tiun pensadon. Pri tio mi iam verkis, en dosiero pri konspirteorioj por la revuo “Sennaciulo”, kaj nun mi enretigis ĝin. Legu la tekston, se vi volas scii kial mi fakte bezonas pli multajn konspirojn, kaj pli bonajn, en tiu ĉi paĝo. Ankaŭ pri la bezono de multaj homoj sopiri je misteroj kaj sekretoj, vi povas legi en la recenzo kiu mi iam verkis por la revuo “Esperanto”, ĝuste pri “Misteroj kaj sekretoj de la historio”; legu ĝin ankaŭ tie ĉi.

Kaj do, malrapide, mi kompletigu la liston de tekstoj pri skeptikismo, kiujn mi jam delonge publikigis tie ĉi, kaj kies liston vi povas trovi en jena indekso.

Nu, ne estas multaj kialoj por optimismo, sed se el tiu ĉi katastrofo ni almenaŭ sukcesas ion lerni, ne ĉio estas perdita.

POSTNOTO: Eble vi rimarkis en mia antaŭa teksto ke mi uzis eĉ tri formojn por nomi la parazistaĉon: kron-, koron-, korona-. Mi volis iom provoki/moki, ĉar en Esperantujo la plej grava rezulto de tiu ĉi plago estos ankoraŭa konfirmo de “mia” leĝo. En miaj inkubsonĝoj mi imagas esperantistan kuraciston kun esperantista malsanulo en la intensflegejo; kion ili farus? Disputi ĉu tiun atakis la COVID-19 aŭ la KOVIM-19! Ambaŭ mortos, sed trankvilaj, ĉar ĉiu venkis en la lingva disputo.

Generalo Franco skribis pri Esperanto

Mi volas revivigi mian tro longe neglektitan blogon per anonco de historia malkovro: generalo Francisco Franco (Franko) menciis Esperanton en la sola libro kiun li verkis estante ŝtatestro de Hispanio!

Jes, tio povas surprizi vin, ĉar Franko ne estis speciale konata kiel intelektulo, eĉ male, kaj li ne verkis multe: ian kronikon/novelon kiam juna (“Taglibro de flago”), la skripton de filmo siatempe tre konata (“Raso”), kaj libron pri framasonaro, jam kiel “generalego”. Oni povas surpriziĝi ankaŭ ke mi parolas pri malkovro, se konsidere ke en tiutempaj cirkonstancoj estus apenaŭ eble ke tiamaj esperantistoj ne sciis tion. La eksplikon… mi lasos por la fino. Unue la kuntekston.

Meze de decembro mi havis la okazon partopreni simpozion pri D-ro Zamenhof en Varsovio. Koincidante kun la Tago de Esperanto kaj la centjariĝo de la morto de Zamenhof, la muzeo de la pollandaj judoj, la tre impresa POLIN, organizis tiun kunvenon, kun fakuloj, por esplori ne nur lian esperantistan flankon, sed ankaŭ aliajn el liaj interesoj, kaj specife lian hebrean karakteron.

Mi mem kontribuis pri temo kiu interesas min de antaŭ iom da tempo, kaj kiun mi konsideris ne sufiĉe pritraktata. Nome, pri la fakto ke la “Deklaracio pri Homaranismo”, en kiu Zamenhof unuafoje prezentis publike sian filozofion kaj ideologion en malferma kaj kompleta formo, estis publikigita en la hispania ĉefurbo, Madrido.

Kial mi taksas tiun ĉi detalon interesa aŭ esplorinda? Nu, oni memoru ke la idearo de Zamenhof, precipe disvolvata unue kiel Hilelismo kaj poste pli ĝenerale konata kiel Homaranismo, estis multe pli ampleksa ol liaj pure lingvaj projektoj, kaj havis iujn etnajn kaj religiajn erojn, kiuj –oni ĉiam diras en la libroj pritraktantaj tiun temon– ne estis bone akceptitaj en la okcidentaj landoj. Konkrete la gvidantoj de la esperantista movado, tiam troviĝantaj ĉefe en Francio, taksis kun granda malfido tiujn filozofiajn ideojn de D-ro Zamenhof. Ili estis trovintaj aliajn solvojn al la etnaj konsideroj, nome la fortigon de la nacia karaktero, kaj al la religiaj disputoj, nome la laikismon de la ŝtato. Kaj krome ili sentis sin tre malproksimaj de la kunteksto de Zamenhof, precipe liaj hebreaj radikoj, pri kiuj ili preferis silenti, interalie por ne veki la kontraŭŝemidismajn sentojn en la okcidenteŭropa socio, danĝere minacajn en tiuj tempoj post la pasioj vekitaj de la Dreyfus-afero.

Aŭ tion oni ĉiam asertas. Sed tamen, kiel dirite, la ĉefa broŝuro prezentanta formale kaj ordigite la ideojn de Zamenhof estis publikigita en okcidenteŭropa urbo. Kiel tio povis okazi?

Unue, mi suspektas ke la divido inter, unuflanke, orienteŭropaj aktivuloj, pli ideologiaj aŭ idealismaj, kaj okcidentaj pragmatuloj, pli emaj akcenti la avantaĝojn de Esperanto en la diplomatiaj, komercaj kaj sciencaj fakoj, estas tro simpliga bildo. Mi ne eniris en tiun analizon en mia prezento, ĉar mi ne studis la aferon profunde, sed mi suspektas ke la interna ideo de Esperanto estas pli forta inter la okcidentaj esperantistoj (ankaŭ en tiutempa Francio) ol tio kion oni emas emfazi. Pli probable la malsukceso de Ido havis iajn radikojn tie. La ideoj de Zamenhof estis, kaj plu restas, certe altiraj ankaŭ por “okcidentuloj”, se oni povas tiel diri.

Sed, pli konkrete, la publikigo ŝuldiĝis grandparte al la karaktero de la trihoma grupo respondeca pri la eldono. Ili estis du militistoj, Julio Mangada Rosenörn kaj Fernando Redondo Ituarte, kaj la presisto Emilio González Linera. Mi jam pritraktis ilin, ĉefe la figuron de Mangada, en aliaj okazoj. Temis pri trio da framasonoj, kiuj malmultajn jarojn antaŭe estis komencintaj aktivi en tiuj rondoj, publikigante artikolojn pri Esperanto en framasonaj gazetoj kaj eldonante revuon en la internacia lingvo kun ideoj ligitaj al framasonismo. Pri la karaktero de tiu movado en Hispanio, inklude ĝian rilaton al Esperanto, mi iam verkis artikolon en Sennaciulo, kiun eblas legi tie ĉi. Mi esploris ĉifoje kiom la filozofio de la hispania framasonismo, ligita al la liberalismo kaj radikala en sia laikismo, povis konekti kun la ideoj de Zamenhof, eĉ se tiu ĉi devenis el tute alia tradicio.

Krome, influis en tiu rezulto kelkaj aliaj specifaĵoj pri Hispanio. Unu el ili, kiu ĝis nun ne estis esplorita, kaj kiun mi trovis aparte interesa, estis la speciala konsidero de la judoj. Kiel dirite, en aliaj eŭropaj landoj la juda karaktero de Zamenhof povis esti malhelpo por Esperanto, pro la specialaj nuancoj de tiu tradicio, sed ĉefe pro la floranta kontraŭjudismo, kaj tial oni provis kaŝi tiun apartenon en la publika informado. En Hispanio la situacio estis alia, ĉar, kiel konate… judoj simple ne ekzistis en la lando. Oni estis ilin elpelintaj pli ol kvar jarcentojn antaŭe, kaj do la judo estis mita estaĵo. Tio ne signifas ke ne ekzistis kontraŭjudismo: certe jes, sed temis pri tiu tradicia religia malŝato, nutrita de la katolika Eklezio, ne multe rilata al la moderna kontraŭŝemidismo kun rasaj subtonoj, pli ofta en aliaj nordaj landoj. Tiu ĉi nur ekaperis en la fino de la 19-a jarcento, ligita al la konspirteorioj venintaj el la nordo, kaj specife al la komploto liganta judojn kaj framasonojn, sed ili ankoraŭ ne estis fortaj en la momento de la eldono de la Deklaracio (1913).

Krome, tiuj sentoj kontraŭjudismaj estis en tiutempa Hispanio plejparte kontraŭbatalitaj pro specifa fenomeno nomata filosefardismo. Nome, en la antaŭaj jardekoj oni estis malkovrinta la pluvivon de komunumoj de hebreoj elpelitaj el Hispanio, kiuj dum jarcentoj konservis arkaikan varianton (la sefardan) de la hispana lingvo. Tiu ŝajna lojaleco de la “hispanaj” judoj kreis ondon de simpatio eĉ inter konservativaj tradiciemaj tavoloj, inter kiuj la naciismaj sentoj vekitaj de tiu retrovita ligiteco superis aŭ kompensis parton de la malŝato al la religio de la dimortigintoj. Oni povas konstati tiun relativan simpation eĉ en la menciitaj verkoj de Franko, nome en respektivaj scenoj de la “Taglibro” kaj de la filmo “Raso”, montrantaj ambiguajn sentojn pri la sefardoj.

Mia konkludo estis do, ke la eldonistoj de la Deklaracio en Hispanio ne antaŭvidis danĝeron en la publikigo de filozofio kiu por multaj aliaj eŭropanoj povus esti konektitita al judaj aspiroj. Eĉ pli, en tekstoj de Mangada oni rilatigis la judan karakteron de Zamenhof al la hispana tradicio kaj al la hispana judaro… tute fantazie, kiel vi povas imagi.

La rilato inter judismo kaj framasonaro iĝis tamen pli danĝera en la sekvaj jardekoj. Ĉefe en la tridekaj jaroj, post la alveno de la Dua Hispania Respubliko, la politikaj sintenoj radikaliĝis, kaj la dekstrulaj fortoj komencis esplori aŭ fantazii pri judaj komplotoj, parte aplikante la tradician katolikan kontraŭjudismon, parte tra la influo de la ideoj venintaj el Germanio. Tiu judframasona konspiro (en la hispana “contubernio judeomasónico”, kiu preskaŭ fariĝis fiksa esprimo en la hispana lingvo), al kiu oni foje aldonis la esprimon “bolŝevika”, fariĝis mobiliza krio por tiuj sektoroj, sendepende de la nula influo de la judoj en Hispanio (kaj la tre malgranda de la komunistoj dum la Respubliko mem)

Por la simpozio mi iom esploris la menciojn al Esperanto en la literaturo pri tiu komploto, kaj kiu estis la konsekvencoj por nia lingvo de tiu ideologia bildo. En la malneto de la artikolo mi inkludis ĉapitron pri tio, sed mi probable sendependigos ĝin, unue ĉar la tempa intervalo estas malsama al la kerno de la esplorita punkto, kaj ankaŭ ĉar ĝi meritas sendependan artikolon, kiun mi espereble iam verkos. Sufiĉas nun diri ke en multaj kapoj de la venkinta reĝimo post la milito, certe restis ideo pri tiu rilato de Esperanto al judismo kaj ĉefe al framasonaro. Vi povas vidi ekzemplon en la kazo de la militisto Antonio Jiménez Mora, pri kiu mi rakontis tie ĉi kaj en aliaj ĉikanoj kiujn veteranaj esperantistoj de tiu epoko foje rakontas.

Kaj tio kondukas nin fine al generalo Franko. Serĉante pri la konektoj inter judismo kaj Esperanto en la publika bildo dum la unuaj periodoj de la diktaturo, mi trafis la plej influan kontraŭframasonan libron de la epoko. Temas pri kolekto de artikoloj publikigitaj en la oficiala falangista ĵurnalo sub la plumnomo “Jakim Boor”, kaj poste kolektitaj en 1952 en libro nomata simple “Masonería” (“Framasonaro”). La artikoloj estis tre influaj, ĉar ili aperis plejofte frontpaĝe, sed ĉefe ĉar la aŭtoro estis generalo Franko mem. Tion sciis relative malgranda rondo, kvankam multaj aliaj suspektis, kaj estis konfirmite jam post lia morto, kiam la Fondaĵo kiu portas lian nomon (kaj kiu, nekompreneble, plu ekzistas nun kaj eĉ ricevas publikajn subvenciojn por konservi liajn privatajn kaj foje ne tiom privatajn paperojn) republikigis la libron sub lia vera nomo.

Franko flegis radikalan obsedon kontraŭ la framasonismo jam en la antaŭmilitaj jaroj. Iuj diras ke tio fontis el la fakto ke li mem estis petinta aliĝi al tiu grupo, kion rifuzis liaj militistaj kolegoj (interalie, laŭ iuj versioj, Julio Mangada), kvankam mi mem ne multe kredas tiun eksplikon. Aliaj kulpigas la rilaton al framasonaro de lia paĉjo, kun kiu li havis tre malbonajn rilatojn, kaj de lia frato, la famega radikala aviadisto Ramón Franco, kun kiu li fine repaciĝis. Probable plej influis tamen la influo de la framasonaro inter la militistoj, kaj la politikaj kunpuŝiĝoj ene de tiu sektoro. La rezulto ĉiukaze estas ke la nova reĝimo senkompate persekutis la framasonojn, eĉ per starigo de speciala tribunalo kontraŭ ĝi, kaj tute elradikigis tiun organizaĵon en la lando ĝis nuntempo.

Kiel dirite, en tiu libro Franco mencias Esperanton. Temas vere pri tre mallonga kaj flanka aludo. En iu ĉapitro-artikolo li pritraktas la “Internacian Framasonan Asocion”, organizaĵon kiu lin obsedis kiel “tutpova, unuiganta ĉiujn framasonajn povojn kolektive organizitajn”, kvankam ŝajnas ke en la realo ĝi apenaŭ agadis. Ĝin li kontrastis kun la tradicia “Internacia Ligo de Framasonoj”, kiu, “kvankam pli frua, daŭrigas nefirman vivon, kaj nur taŭgas por faciligi la individuajn kontaktojn inter Fratoj de diversaj originoj, cele al ilia renkonto kaj interkonado”, aldonante ke tiu Ligo “estis dum la fruaj jaroj de la jarcento la sponsoro kaj ĉampiono en la disvastigo de Esperanto kiel lingvo de internacia kompreniĝo”.

Oni povas vidi ke la mencio al Esperanto ne estas agresa nek speciale antipatia, kaj tio povas ekspliki kial la lingvo ne estis persekutita per si mem, sed samtempe eblas dedukti ke en la kapo de Franco, kiel en aliaj samideologiaj homoj de tiu reĝimo, Esperanto aperas ligita al idearo malvenkinta en la milito, kaj ke tio eksplikas ke ne ĉiam estis konvene tro forte ligiĝi al la idealoj prezentitaj de Zamenhof.

En la nova eldono de “La danĝera lingvo” Ulrich Lins malgrandigis la spacon dediĉitan al la persekutoj en Hispanio, taksante ke la ĉefaj agresoj al esperantistoj en tiu ĉi lando okazis ne pro la lingvo mem, sed pro iliaj ligoj al aliaj movadoj kaj idearoj. Se paroli strikte, li pravas, sed mi aldonus nuancon: en la frankisma Hispanio, Esperanto ne estis lingvo danĝera, sed certe iom suspekta.

La respuesta puede ser Borges

Este verano he tenido una experiencia borgiana. Una de esas conexiones entre dos mundos diferentes, sobre los que uno comienza gradualmente a sospechar que no se encuentran aparte, que uno de ellos ilumina al otro, lo define o lo complementa. Y además el protagonista de ambos es, ni más ni menos, que el mismo Borges.

Es una lástima que yo carezca de su talento literario. Ni de lejos. Pero no me puedo resistir a contarlo y volver así al blog, aunque sea de esa manera vargasllosesca que alguna vez critiqué aquí. Daré un par de vueltas, y como siempre el texto me quedará demasiado largo para un blog y demasiado corto para un ensayo, pero espero que los borgianos aprecien el paralelismo, me lo perdonen y me sigan casi hasta el final.

Por cierto, el otro protagonista de la historia es el doctor Oliver Sacks, que acaba de fallecer. Ello me ha incitado a publicar ya mismo lo que había comenzado a redactar estos días y preveía refinar un poco más. Sirva al menos mi texto como un homenaje, aunque, como se verá, no tan entregado como los que supongo que vamos a leer durante los próximos días.

El hombre que confundió a su mujer con un sombrero

Creo que ya he comentado aquí alguna otra vez mi mala costumbre de leer varios libros a la vez. Cuatro o cinco, como mínimo, a veces unos cuantos más. Normalmente sobre distintos temas y en lenguas diferentes, así que no corro el riesgo de que se me mezclen los argumentos, como le ocurría al escribidor del citado Vargas Llosa. Pero sí que me ocurre a menudo que una lectura influye sobre otra, interacciona y sugiere, abriendo perspectivas que cada uno de ellos no habría sugerido de forma separada. Lo recomiendo, aunque reconozco que mis intereses librescos son poco habituales, y no estoy seguro de que funcione para todo el mundo.

Me acaba de ocurrir uno de los casos más claros en que un libro ilumina y sugiere lo que otro estaba preguntando. Y como necesito ayuda para confirmar mi intuición, lo pregunto aquí, por si alguno de los lectores me puede echar una mano.

Este verano me animé a leer por fin «El hombre que confundió a su mujer con un sombrero», de Oliver Sacks. Supongo que muchos de vosotros conocéis la obra, porque ya ha cumplido dos o tres décadas. Se trata de la descripción una serie de casos clínicos de personas con anomalías neurológicas, algunas muy espectaculares, tratadas por el autor, y que le hicieron muy famoso. El doctor Sacks había anunciado recientemente que sufría de un cáncer incurable, con un artículo muy emotivo, y ello ha aumentado aún más su ya gran fama y su apreciación pública. Cómo él mismo prevío, el cáncer acaba de terminar con su vida.

Cualquier motivo es bueno para leer un libro que uno tenía en su lista (y su tableta) desde hace tiempo, así que por fin me animé. Supongo que alguno más lo hará estos días, y de hecho lo recomiendo.

Debo confesar, sin embargo, que al poco de leer varios de los capítulos me invadió un cierto desconcierto, y no debido a las historias en sí mismas (aunque algunas sean, en efecto, desasosegantes). Empecé a preguntarme si las historias son reales y pertinentes, si no estaban embellecidas. Si además son significativas. En suma, si en vez de un libro de divulgación científica estaba leyendo una pieza literaria.

Oliver Sacks deja claro, desde el comienzo, su punto de vista de que la literatura médica ha(bía) olvidado a los seres humanos concretos y se estaba centrando en estructuras y leyes generales. Él procura recuperar la historia clínica individual, al paciente como persona. Me parece por tanto lícito que él elija otro camino y me parece honesto el que nos lo diga desde el principio. Ello presenta la ventaja de presentar a los enfermos en su individualidad, aunque a mí me molesta en ciertos casos la evidente pérdida de intimidad que ello supone.

Pero el principal de los inconvenientes que veo al libro es que el rigor científico inevitablemente se resiente. En alguno de los casos, sobre todo al comienzo, los síndromes que se consideran son raros, pero no excepcionales. Uno puede sacar conclusiones generales, por la similitud de síntomas en diferentes personas, por la coherencia en las acciones. Las personas son individuos, pero no atracciones de feria.

Poco a poco, uno empieza a sospechar que algunos de los rasgos descritos, o de sus interpretaciones, si no han surgido de la imaginación del doctor Sacks están, al menos en parte, ficcionalizados. ¿Estoy leyendo una descripción fiel de un síndrome, o una elaboración del autor, más o menos consciente? No tengo ninguna base científica en psicología o neurología, así que no puedo contestar. Sólo mi fuerte espíritu escéptico empezaba a asomar ya a medio libro, y me estaba planteando el preguntar en algún foro, para ver qué opinaba gente que sabe más que yo. Y en eso llegó el segundo libro a echar una mano.

La sekreta miraklo

En eso llegó Borges.

En este caso la chiripa fue doble. Últimamente leo muy poca ficción, casi nada en castellano. Y aunque leo bastante más en esperanto, tanto original como traducciones, prácticamente nunca se trata de literatura española vertida a esta lengua. Evidentemente no tiene mucho sentido para un hispanohablante, salvo que uno tenga un interés filológico, en el análisis o la crítica literaria, o para aprender. Pero en este caso hice una excepción: también tenía desde hace tiempo un ejemplar de una recopilación de relatos de Jorge Luis Borges, traducida al esperanto por un grupo de algunos de los mejores escritores actuales en este idioma, algunos de ellos incluso amigos.

La verdad es que el libro, «La sekreta miraklo», es excelente. La selección es irreprochable, las traducciones son fluidas; las notas, justas y pertinentes; la apariencia, profesional. Aunque Borges es siempre Borges (se nota que trata de mi literato favorito, ¿verdad?), y su lenguaje es tan personal, en este caso estoy seguro que él mismo hubiera apreciado que personas con tanto talento hayan encontrado la forma de transmitir su prosa a una lengua tan especial, que aunque sólo menciona una vez, de pasada, en una de sus obras, que yo sepa, no está tan lejos de sus temas de interés (al fin y al cabo, una lengua creada es el tema de su ensayo «El idioma analítico de John Wilkins», una referencia literaria ineludible sobre el tema).

Creo que Borges habría apreciado también cómo su prosa influyó sobre la interpretación de un libro que trata un tema tan distinto. Como decía, es un argumento muy borgiano, y sólo puedo lamentar el carecer de su talento, sólo puedo dar vueltas alrededor del argumento, esperando que los (eventuales) lectores aprecien esta ligera aproximación.

El caso es que tras leer varias de las historias de la antología, y volver a retomar «El hombre…», empecé a notar las similitudes. Algunas de las historias clínicas, ¿no parecían un poco borgianas? ¿No podría ocurrir como el «Tema del traidor y del héroe», que el texto había sido puesto en boca del autor, quizás de forma inconsciente? ¿No sería el doctor Sacks él mismo algo borgiano?

Vuelvo a Borges, leo «El jardín de senderos que se bifurcan» y luego «Funes el memorioso», y ya la sensación empieza a ser opresiva. Regreso a «El hombre…» y ahora aparece Borges ya de pleno, primero mencionado en el caso de «Los gemelos» y luego en «El artista autista». Sacks no lo oculta, explora la relación entre descripción clínica y ficción literaria, y aunque él plantea una influencia inversa, ya no sé si también en la recreación de Sacks no se ha colado una perspectiva literaria.

Y esa sensación insidiosa que comentaba, que las descripciones de Sacks estaban en parte borgianamente ficcionalizadas, ya no me pudo abandonar hasta el final. Pero, eso sí, cambió la perspectiva: lo que en principio llegué a sospechar que era una falta de rigor, y hasta de honestidad, se convirtió en otra cosa: en un artificio literario, donde, al menos en parte, se deja volar a la imaginación o a la fantasía, si no en las descripciones, al menos en las interpretaciones.

Como decía al inicio, no sé hasta qué punto mi interpretación es correcta. Al fin y al cabo, no deja de ser una evocación, en sí misma muy propia de Borges: cada vez que uno lee un libro, éste cambia. Así que necesito el criterio de quien pueda valorar los casos que describe Sacks. ¿Son rigurosos? ¿o son borgianos? ¿Algún neurólogo en la sala? ¿O, en su defecto, un crítico?

NOTA ADICIONAL: Tras la redacción de este artículo, he leído dos necrologías que completan en parte las preguntas que me hacía y casi las responden. La publicada en el New York Times hace referencia a que sus casos clínicos «se leen como cuentos de Borges o Calvino». La despedida en The Guardian menciona que algunos de sus detractores le acusaron de escribir «cuentos de hadas» (fairytales) y que podía haber adornado el caso cuando convenía a su propósito (he may have used a measure of embellishment when it suited his purpose). Bueno, me alegra saber que no andaba tan desencaminado.

Ventoj el Pollando

De kiam ni (en HEF) komencis programi muzikon en la hispanaj kongresoj, kaj ĝi fariĝis unu el la plej ŝatataj eroj, kaj de kiam oni komencis registri la koncertojn kaj enretigi ilin, konstanta mia penso estis: «Tio ĉi devus aperi en Varsovia Vento«. Jes, tiu podkasto kiu fakte fariĝis la trafenda vojo se oni volas koni tion, kio novas ĉe la esperanta muziko, fakte la plej dinamike evoluanta parto de nia kulturo.

Finfine la revo efektiviĝis: vi nun povas ĝui pecojn de nia lasta kongreso en la varsoviaj ondoj. Ne nur muzikerojn, kiuj cetere jam antaŭe troveblis en la videa kanalo de HEF, sed ankaŭ intervjuojn kaj aliajn sonscenojn. Nepre vizitu la adreson de la 101-a podkasta elsendo, kaj vi trovos en tiu ĉi momento la unuajn du partojn (tuj nun venos la tria). La bonŝanco ŝuldiĝas al la ĉeesto de niaj mirindaj Marketa kaj Vinga, kiuj agis kiel ambasadoroj de la skipo, surbendigante la materialon kaj prezentante la rolintojn, kaj al la posta lerta prilaboro de Irek kaj la ceteraj kunlaborantoj.

Ankaŭ mia voĉo aperas tie dise, kaj en aparta intervjuo, iom ĉe la komenco de la unua parto. Mi ne povas taksi, ĉar evidente por mi ĉiam strangas aŭskulti min mem (mi supozas ke tio sama okazas al preskaŭ ĉiuj), sed vi tre probable trovos ke mi aperas prezidantece en la komenco, sed mi iom post iom malstreĉiĝas kaj finiĝas per laŭta kunrido. Ja bona etoso.

Iamaniere tio povas montriĝi bona indikilo de la tuta kongreso, ja la bona etoso fariĝis ĝenerala trajto de la tuta renkonto, same kiel la ŝancelo inter la moŝta prezidanteco kaj la senĝena ĝuo karakterizis mian propran sperton. Fakte, mi nun tre bedaŭras ke mi ne blogis antaŭe pri ĝi. Tro multaj aliaj taskoj igis min forlasi tiun ĉi blogon, malgraŭ mia volonto ke almenaŭ unu foje monate io devus aperi tie ĉi. Mi esperas ke nun mi tion povos plenumi.

Tio estas des pli malĝojinda ke mi estus povinta atentigi vin en aprilo pri niaj planoj, kaj la grandaj perspektivoj de la renkonto. Finfine ĉio konspiris por ĝin sukcesigi. Unue, tre bona nombro da partoprenantoj (mi duonŝercis dum la fermo de la antaŭlasta kongreso en Zaragozo, kiu unuafoje post pluraj jaroj atingis 100 ĉeestantojn, ke mi ne permesos malpli ol tiu nombro estonte, kaj jen, al tiu ĉi aliĝis pli ol 150!), multaj junuloj (kaj kiaj junuloj: agemaj, inteligentaj, ege simpatiaj kaj ĝojemaj!), alveno de sufiĉe da neatenditaj eksterhispaniaj amikoj (kun pluraj bonaj surprizoj, kaj inter kiuj ĉefan aludon meritas la nordafrikaj invititoj). Ankaŭ belega urbo, Arundo (hispane Ronda), kiun mi nepre rekomendas por via estonta vizito, kaj kiu nin rimarkinde bone akceptis kaj apogis, kaj perfekta printempa vetero.

Pri la serioza parto de la programo mi ne insistas tie ĉi: vi povas prie legi en la lastatempe lanĉita Bitbulteno de HEF, en kiu ni resumis ĝin (kaj al kiu cetere mi invitas vin aboni, se vi interesiĝas iom pri la movado tie ĉi, plenigante la malgrandan formularon ĉe la dekstra parto de tiu paĝo). Sed ĉiukaze eĉ se vi ne povis veni ĉe nin, vi preskaŭ povas iel gustumi ĝian enhavon, pere de niaj registradoj, kiujn Migeluko Gutiérrez Adúriz tiel zorge prilaboradas. Komencu per tiu ĉi, kaj poste vizitu nian tutan kanalon kaj kelkajn apudajn.

El Pollando venis ankaŭ aliaj ventoj: ne nur la senditoj de Varsovia Vento, sed surprize grandparte de la eksterhispaniaj vizitantoj al la kongreso havis ian rilaton kun tiu lando, ĉu devene ĉu loĝe. Sed alian pollandan venton, kiu tuŝis min antaŭ nemulte, mi menciu. Nome, pri vento (ŝajne de libereco) temis ia artaĵo kiu prezidis solenan akcepton ĉe la pola ambasado, okaze de festo kunmemore de la unuaj balotoj kiuj ekigis la politikan transiron en tiu lando. Rimarkinde, Hispana Esperanto-Federacio estis invitita partopreni la feston, kaj jen mi iris. La artaĵon super la HEFa prezidanto vi povas vidi en la apuda bildo, kiun hazarde publikigis la tŭitera konto de la ambasado. Ke mi ne bone komprenas la signifon de moderna arto, kaj ke private mi tenas politikajn rezervojn pri la prezento de tiu transiro ne malhelpis la viziton. Al mi ja multe plaĉas pollandaj ventoj!

Aŭskultu esperantan radion. Mi jam blogis pri tio antaŭ iom da tempo, kaj miaj rekomendoj restas validaj, eĉ se konfirmiĝas la malstabileco de la ŝutradioj, ĉefe se lanĉitaj de unuopuloj. Sed aliflanke la lanĉo de Muzaiko, kaj la pluvivo de la plej profesiecaj, sendas bonajn espersignojn. Radio, ĉu tradicia ĉu reta, estas, kun la muziko kaj la fizikaj renkontiĝoj, la plej bona recepto por flegi la parolan Esperanton, kaj la pruvo ke nia lingvo vivas ekster papero kaj ekranoj.

Karnavalo en Esperanto, aŭ Esperanto en Karnavalo

Grandega surprizo: Esperanto tute neatendite aperas en karnavala festo en Hispanio!

Mi unue klarigu por eksterhispaniaj amikoj ke ankaŭ en tiu ĉi lando Karnavalo estas tradicia festo, sed ja iom dise kaj eĉ ĥaose: la karnavala celebrado havas longan tradicion, respegulitan eĉ en klasika literaturo, sed dum la epoko de la nacikatolikisma diktaturo de generalo Franco ĝi estis ĝenerale malpermesita. Oni jen trovis la oponon de la Eklezio, kiu taksis ĝin pagana aŭ diboĉa, jen oni provis eviti la kaŝadon per maskoj aŭ la senĝenan ĝuadon. Do, la tradicio rompiĝis en plejmulto de la lokoj, kvankam jen kaj jen, kiam la malpermeso ne estis tro forta aŭ oni iel maskis ĝin, estis konservita ia memoro pri ĝi. Post la morto de la diktatoro, la festo renaskiĝis aŭ oni reinventis ĝin, kelkloke kun granda forto.

En plejmultaj urboj karnavalo restas festo precipe de infanoj aŭ de junuloj. Sed plurloke ĝi montriĝas pli ampleksa kaj popola, kun specifaj trajtoj. Mi ekzemple konas specialajn festojn en la nordo: en Galegio, aŭ en asturia Avileso. Sed sendube la du plej famaj celebradoj estas tiuj de Kanarioj (ĉefe Sanktakruco de Tenerifo) kaj de Kadizo.

La festo de Tenerifo tre similas tiujn de Brazilo, kun grandaj amasoj da turistoj, muziko, maskoj, zekinoj (brilaĵetoj), travestuloj, ktp. Mi ne konas ĝin persone kaj ne povas multe opinii.

Tiu de Kadizo estas alispeca. La trajto kiu plej karakterizas ĝin estas la konkurso de ĥoroj kaj bandoj (hispane «comparsas» aŭ «chirigotas»), kiuj maskovestitaj kantas ĉefe satirajn kantojn en granda teatro de la urbocentro. La kvalito de la kantado estas tre alta (almenaŭ por la kutimo de kastilianoj, kiel mi, malpli alkutimiĝintaj al tiu flamenkeca stilo), kaj la inĝenio estas alta kaj tre ofte provoka. Mi foje aŭskultis tiujn ĥorojn kaj ili estas amuzegaj kaj impresigaj.

Tiaj spektakloj etendiĝis al aliaj urboj en Andaluzio, kaj nun estas tre popularaj. Fakte, la celebrado ofte komenciĝas jam kelkajn semajnojn antaŭ la Karnavalo mem, kaj en pluraj lokoj oni organizas la konkurson en serioj, kun granda finalo en la karnavala semajno.

Ekzemple, en la provinco ĉirkaŭ la urbo Sevilo komenciĝis antaŭ kelkaj tagoj la unua el tiuj konkursoj, en urbeto La Rinconada. Kaj la unua «komparso» nomiĝis … Esperanto! kaj sin vestis … kiel esperantistoj, kaj eĉ parte kantis … en nia lingvo! Spektu ĝin en sekva video post minuto 3,30 (se ĝi ne funkcias en via navigilo, iru al tiu ĉi ligilo)

Plejmulto de la kanto estas ja en la hispana (kun kelkaj frazoj en la angla kaj en la itala), sed estas sufiĉe da Esperanto por ke nehispanparolantoj iom komprenu. Notu ne nur la verdajn stelojn kaj la flagojn, sed ankaŭ la vortojn en la ĉapeloj. La prononcado ne estas tute bona, ĉar evidentiĝas ke ili mem ne estas esperantistoj, kaj tion diras kelkfoje en la teksto. Sed la rezulto estas tamen sufiĉe impresiga.

Ni en la hispania movado tute ne scias kiel tio okazis, kiu informis al ili pri la lingvo, kiu decidis Esperanton uzi kiel motivon. Ni ne konsciis pri esperantistoj en la origina urbo Mairena del Alcor, apud Sevilo. El la tekstoj deduktiĝas ke ili volas emfazi ian simpation al la forigo de limoj. Probable ili serĉis la ideojn kaj la vortojn en la reto, sen kontakto kun ni. Ni certe informiĝos kaj mi plu informos vin. Ĉefe se ili sukcesas antaŭeniri en la konkurso aŭ partoprenas aliajn.

Sed mi volis jam informi vin, por ke vi ĝuu kun ni. Eble se ili iel konscias pri la eĥo en la tuta mondo, ili eĉ pli kuraĝiĝos.

Post la bona marŝo de la venonta hispana kongreso en Arundo (ne tro malproksima de la loko de la karnavalo, cetere), kiu montros al ni la esperantan flamenkon, nur mankis tiu ĉi alispeca Esperanto. Kiajn ĝojojn donas al ni tiuj ĉi andaluzuloj, lastatempe.

El próximo Campeonato Mundial de Fútbol lo ganará…

Acabo de leer que justo en estos momentos se está celebrando el sorteo definitivo para el próximo Campeonato Mundial de Fútbol, que tendrá lugar el año que viene en Brasil. Así que es el momento adecuado para comunicar al mundo quién va a ser el ganador. Y me voy a lanzar a ello, a pesar de que no tengo ni idea de tan famoso deporte (de hecho, estoy tan alejado de los detalles del mismo, que me he enterado de tal sorteo porque en el periódico le quitaba la primera página al fallecimiento de Nelson Mandela). Pero tengo información privilegiada, medio año antes, sobre quién va a llevarse la Copa, y quiero compartirlo con todos los lectores, incluso arriesgándome a escribirlo públicamente.

El año 2014 el campeonato mundial de fútbol lo ganará… Argentina.

La razón es fácil: así lo ha decidido la Asociación Universal de Esperanto.

La razón ya la dije aquí hace tiempo, pero la repito, porque siempre hay escépticos y aguafiestas, que no ven la íntima conexión entre el deporte universal y la lengua internacional. Desde hace unos cuantos lustros, los esperantistas deciden mostrar su poder oculto, y cada cuatro años eligen un país para que se lleve la Copa. Para complementarlo, celebran su Congreso Mundial en ese país. Ya en el año 74 se hizo una prueba, y ganó el Campeonato Alemania mientras el Congreso esperantista tenía lugar en Hamburgo, pero la racha de aciertos sólo se ha consolidado desde 1998 (Francia), y se repitió en el 2002 (Brasil) y, como ya anuncié entonces, en el 2006, cuando el congreso, al que tuve la ocasión de asistir un par de días, tuvo lugar en Florencia, y el ganador resultó ser, lógicamente, Italia.

Reconozco que en el año 2010 la conexión fue un poco indirecta: el congreso internacional de esperanto tuvo lugar en Cuba, y dado que este país no participó en el campeonato de fútbol, hubo que hacer un apaño, y adjudicar la Copa al país más íntimamente ligado desde el punto de vista histórico, la vieja potencia colonizadora, España.

Pero en el 2014 no hará falta ningún rodeo. El Congreso Mundial de Esperanto tendrá lugar el próximo año en Buenos Aires.

Y por tanto el Campeonato de Fútbol lo ganará Argentina. Sin duda. ¿Alguien quiere apostar?

La conspiración angloparlante

En la polémica sobre el espionaje de Estados Unidos a los gobiernos presuntamente aliados (europeos y latinoamericanos) hay un detalle que me parece altamente significativo y sobre el que estimo que no se ha hecho el suficiente hincapié: que estas acciones no han caído sobre todas las naciones y todos los ciudadanos, ya de ellas no sólo se han librado, sino que incluso han cooperado, otros países, unidos por un lazo común: el idioma. Hasta el punto de que podríamos hablar de una auténtica «conspiración angloparlante».

Aclaro que no creo en «la gran conspiración». Un plan maestro, de los judíos, Davos, el club Bilderberg, la CIA o los extraterrestres. Mi educación científica me lleva a inclinarme ante la «navaja de Occam»: la explicación más sencilla es la más probable. De hecho, tenía medio redactado un texto contra la llamada conspiranoia para un dosier para una revista en esperanto en la que colaboro a veces, y algunos de cuyos miembros en ocasiones se han mostrado demasiado proclives a interpretar el mundo como un gran teatro manejado por una mano oculta. Este visión me parece no sólo errónea, sino peligrosa, porque nos hace sentir inferiores y paraliza la rebelión contra las iniquidades del sistema.

Pero es evidente que existen conspiraciones, es decir, que hay individuos, organizaciones y gobiernos que con-spiran, respiran (y planifican y actúan) juntos. Y que algunos de ellos son más poderosos que los demás, y de alguna manera nos marcan el camino.

Tanto en el caso actual de la NSA, como el ya conocido de Echelon, no es verdad que EEUU espíe a todos, amigos como enemigos. En realidad se ha confirmado que no espía a los gobiernos anglosajones: Reino Unido, Australia, Nueva Zelanda y Canadá. Es más, colabora con ellos para espiar a los demás, incluso por motivos meramente económicos. Hay aquí una verdadera conspiración, que es mucho más significativa de lo que parece: con los que comparten el mismo idioma y cultura frente a todos los demás, incluidos los que parecían aliados pero son considerados como «los otros»

En las noticias se han filtrado detalles sobre reuniones secretas, acuerdos ocultos de los que no se enteran ni las autoridades poco fiables, intentos de dominación mundial de un bloque. Lo que podríamos llamar una conspiración. Incluso con un nombre en clave, «Cinco Ojos» (Five Eyes)

Así que de conspiración podemos calificar los intentos de extender el inglés como única lengua internacional. Debo confesar de nuevo que era una idea en la que algunos compañeros esperantistas suelen insistir, y que yo consideraba simplemente como una de las vías de dominación cultural, a la que no merecería la pena calificar como conspiración porque se trata de un medio de promoción de la supremacía cultural, similar a los esfuerzos similares del Instituto Cervantes u otros similares.

Creo que me voy a tener que tragar parte de mi escepticismo. Las conspiraciones existen. Y la hegemonía del inglés, por si alguien lo dudaba, no es casual. Está promovida por los países anglosajones para defender su interés común. Como dijo abiertamente Margaret Thatcher ante la Hoover Institution en la Universidad de Stanford en julio del 2000:

«In this twenty-first century, the dominant power is America; the global language is English; the pervasive economic model is Anglo-Saxon capitalism.»

La conclusión que yo deduzco es que los que pretenden transformar el mundo deberían con-spirar más, en vez de hacer cada uno la guerra por su cuenta y fiarlo todo a la revolución interna individual. Deberíamos promover más la colaboración, y, visto lo visto, tampoco vendría mal algo de secretismo, en vez de tantas plazas abiertas y tantas asambleas. Y deberíamos darnos cuenta que una lengua como el esperanto no es un lujo ni una frikada: es un elemento de resistencia a la dominación imperial. Ellos tienen clara la importancia del idioma.

Revolucia antologio

Dum pasinta semajno disvolviĝis en Madrido la kongreso de Sennacieca Asocio Tutmonda. Mi tre kontentas ke oni elektis tiun ĉi urbon, unuafoje en la historio de SAT, kaj nur bedaŭras ke eble anonco pri alta varmo detenis iujn veni al ĝi, kaj do la ĉeesto estis multe malpli granda ol meritis la loko, la programo kaj la organizado. Nur iom pli ol cento da samideanoj aliĝis, kio troviĝas klare sub la nombro adekvata por tia riĉa programo.

Mi mem ne povis partopreni tiom kiom mi estus ŝatinta. Iom koincidaj familiaj cirkonstancoj malhelpis partoprenon en pluraj programeroj. Tamen, la kulturan parton mi grandparte gustumis, kaj eĉ iom rolis en ĝi. Mi do ĉeestis plurajn prelegojn (tradiciajn kaj peĉakuĉajn), partoprenis la koncerton de JoMo (estas mirinde kiel unu homo kapablas disvolvi kaj elsendi tian energion), ĝuis duan version de la spektaklo «Vivu la teatro!» (post simila okazigo en la Hispana Kongreso de Almagro) aŭ spektis filmojn (la mallongan «Mondcivitanoj», nun spekteblan ankaŭ en la reto, aŭ la SATan «Esperanto»).

Multajn el ili oni filmis, kaj do, kiel tre bone atentigis kaj porpledis nia amiko Liven Dek en laborsesio dum la kongreso, ili ne perdiĝos en la fadanta memoro de la partoprenantoj. Mi esperas iom post iom informi pri la sinsekva apero de la filmetoj, kiujn Miguel jam pretigadas.

La unuajn ekrigardu jam en la SATeH-ejo. Ekzemple la prezento fare de Gary Mickle de la reeldono de Du klasikaĵoj pri Sennaciismo, tre interesaj por renkonti alian vidpunkton pri esperantismo, ne tiom menciata en la ĝenerala fluo de la debatoj en nia movado.

Sed la plej permanentan frukton de la Kongreso povus konsistigi la eldono de revolucia literatura antologio. Revolucia en senco strikta, ĉar ĝin formas verkoj el la engaĝita, progresema, plejofte ja politikrevolucia poezio ĉefe el hispania deveno. Ĝin eldonis la asocio SAT-en-Hispanio, kaj la baza kompilinto kaj tradukinto (oni ja povus diri la aŭtoro) estas la iberskola poeto Miguel Fernández.

La libro enhavas pecojn de Federico García Lorca, Rafael Alberti kaj aliaj verkistoj de la t.n. Generacio de 1927, kaj ankaŭ postaj poetoj kiel Miguel Hernández, León Felipe aŭ Gabriel Celaya, el unu el kies versoj estas elprenata la titolo «Poezio: armilo ŝargita per futuro». Miguel mem deklamis partojn de la libro, en sia kutima verva kaj emociiga stilo, kaj tiun vi certe povos gustumi baldaŭ videe. Dume, oni povas antaŭfrandi ilin profitante la antaŭanoncon kiun li faris dum la pasinta hispana kongreso en Zaragozo.

La verko ja estas impona, kun pluraj centoj da poemoj, kaj klarigaj notoj kaj enkonduko. Mi ne scias ĉu la distribuado estos facila, sed mi rekomendas ke vi ĝin serĉu kaj gustumu.

Fine, mi devas nepre mencii la personan flankon de la kongreso. Estis plezure trovi kaj retrovi novajn kaj malnovajn amikojn. Ĉiukontinentajn (jes ja, alvenis kongresanoj el ekzakte ĉiuj mondopartoj) kaj ĉiuaĝajn (ja jes, revenis mirindaj veteranoj, sed ankaŭ tre laboremaj kaj agademaj junuloj). Espereble ni trovos novan ŝancon, venontjare en Bretonio. Kaj dume dankon al Pedro, Kani, Miguel kaj la ceteraj, pro la giganta laboro farita.

Los anacionales conquistan Madrid

Los anacionales son, claro está, los miembros y simpatizantes de SAT, la Asociación Anacional Mundial, que durante la próxima semana van a tener su encuentro anual por primera vez en su historia en la ciudad de Madrid.

SAT es un asociación histórica, fundada en 1921, de la que ya he escrito aquí. Es la principal representante del movimiento obrero partidario del esperanto, que durante muchos años ha sido una de las principales ramas del esperantismo mundial. De alguna manera es una muestra de la imagen que muchos en España tienen sobre los esperantistas históricos: de izquierdas, utópicos, con tendencias cercanas al anarquismo (aunque, como tantas veces he insistido, la verdad es que los hablantes de esperanto son un colectivo extremadamente plural). Las tendencias contrarias a las naciones y las fronteras han sido siempre muy fuertes en SAT, ya desde el nombre y sobre todo bajo la influencia de su primer dirigente, el muy interesante y hoy casi desconocido Eugenio Lanti.

El 86 Congreso mundial de SAT comienza el día 28 de julio, y finalizará el 4 de agosto, aunque hay previstas algunas visitas culturales durante la semana siguiente. Aparte de las reuniones internas de la organización, está previsto un programa cultural muy rico, buen ejemplo de la cultura del esperanto, que SAT ha cuidado siempre con esmero: conferencias, debates, actuaciones musicales, películas, teatros, literatura. También están programadas actividades lúdicas y turísticas.

La mayor parte de las actividades se desarrollarán de forma abierta, y algunas serán accesibles incluso para quien se interese por el esperanto pero no sepa el idioma. Por ejemplo, habrá una charla introductoria sobre el idioma y sobre SAT el sábado 3 de agosto por la mañana, que impartiré yo mismo. También está anunciado un curso introductorio al esperanto durante todas las mañanas. Se puede ya visitar una exposición en la propia sede del congreso, el Colegio Mayor Chaminade, en la Ciudad Universitaria. Algunas charlas tendrán traducción simultánea y algunas de las películas y actuaciones musicales pueden seguirse sin necesidad de conocer el esperanto. Todos los detalles sobre este programa abierto pueden leerse en esta web.

Me atrevo incluso a sugerir la asistencia a uno de los frutos más valiosos que quedarán del encuentro, y que anuncié ya hace unas semanas: la colección de alta literatura española combativa y comprometida, traducida al esperanto, bajo el título, tomado obviamente del famoso verso de Gabriel Celaya, «Poesía: arma cargada de futuro». Y para ver que a veces se puede disfrutar del esperanto incluso sin llegar a dominarlo, os dejo con uno de los aperitivos que el traductor, Miguel Fernández, nos regaló durante el pasado Congreso Español de Esperanto, el «Kanto al la Libero» de José Antonio Labordeta.

Y si ya sabéis algo de esperanto, venid con más razón todavía. Veréis que gratificante es asistir a un encuentro donde las fronteras no son determinantes.